[1]      Allah’ın yarattığı ilk şeyin ne olduğu meselesi, bu konuda gelen rivayetlerin farklı olmasından ötürü çeşitli görüşlerin ortaya atılamsına neden olmuştur.

[2]      İbrahim el-Lakkânî, “Cevheretü’t-Tevhid” üzerine kendi yaptığı çalışmalardan sonra yapılan ilk çalışma, oğlu Abdüsselam’a aittir. Abdüsselam, önce babasının “Umdetu’l-Mürîd”e yaptığı bazı talikleri yeniden tertip ederek “İrşâdu’l-Mürîd” adlı şerhi hazırlamış, sonra da bunu genişleterek “İthâfu’l-Mürîd” adını verdiği yeni bir şerh meydana getirmiştir.

        Şeyh Muhammed el-Emîr ise, “İthâfu’l-Mürîd”e, “Haşiye alâ İthâfi’l-Mürîd” (Bulak 1982, Kahire 1309) adında bir haşiye yazmıştır. Bu, “Cevheretü’t-Tevhid” üzerine yazılan en ünlü haşiyedir. 

[3]      Bu rivayet için b.k.z: Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, H. No: 827

Muhammedî Nûr, Hakikat-i Muhammediye olarak da bilinir. Bu kavramı, genellikle tasavvufçular kullanır.

        Hakikat-i Muhammediye inancına göre; Hz. Muhammed (s.a.v), taayyunların ilkidir ve Hz. İsa’nın üstünde baba Allah’tan başka bir şey bulunmadığı gibi, Muhammed’in üstünde de zatı ebediyetten başka bir şey yoktur. Kısacası,; Allah, her şeyi, Muhammed’in nurundan ve isminden yaratmıştır.

                Muhammedî Nûr inancı, tasavvufa, Şia’dan ve Hıristiyan kültüründen girmiştir. Bu inanç, hurafe ve saçmalıktan başka bir şey değildir.

                Felsefeciler göre ise; Muhammedî Nûr, başlangıçtan kıyamete kadar olacak şeylerin projesini yazan ilk unsur yada ilk akıl (=aklı evvel)dır.

[4]      Buhârî, Bed’ü’l-Halk 1, Tevhid 21, Cihad 4; Tirmizî, Tefsiru Sure-i En’âm 58, 68, Sıfatu’l-Cennet 4, Menakib (3946)

        Kur’an’da ve hadislerde “arş” ile ilgili çeşitli tasvirler ve ifadeler yer almaktadır. Arş ile ilgili bu tür bilgiler, İslam mezhepleri ve alimleri arasında arş ile ilgili çeşitli görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Dolayısıyla da sahabe ve tabiundan beri inanılagelen şekliyle arşın mevcudiyetini kabul etmek gerekmektedir.

[5]      B.k.z: Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, H. No: 824

[6]      Ebu Dâvud, Sünnet 16; Tirmizî, Kader 17, Tefsiru Sure-i Kalem; Müsned: 5/317; Hâkim, Müstedrek, 2/498; Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, 3/9, 204

        Allah’ın, kalemler içinde yemin ettiği kalem (Kalem: 68/1), yüce Allah’ın yarattığı ve kendisine, kıyamete kadar olacakları yazmasını emrettiği “yaratılış kalemi”, “ilk kalem”, işaret yoluyla “insan kalemi” anlamına da gelmektedir.

[7]      “Levh-i Mahfuz”, Arapça’da, korunmuş levha demektir. Bu kelime, Kur’an’da yalnız bir ayette geçer. Bu ayette, Kur’an’ın, “Levh-i Mahfuz’da bulunduğu bildirilir (Buruc: 88/22). Yalnız hiçbir tanım getirilmez. Buna karşılık bir çok ayette nitelikleri belirtilerek tanımlanır. Buna göre Levh-i Mahfuz; içinde hiçbir şeyin eksik bırakılmadığı (En’âm: 6/59), olacak şeylere ait bilgileri saklayan (Kâf: 50/4), yeryüzüne ve insanlara gelecek tüm belaların yazılı bulunduğu (Hadîd: 57/22), gökte ve yerdeki tüm gizliliklerin açıkça tespit edildiği (Neml: 27/75), her şeyin tespit edildiği (Yâsîn: 36/12), temiz yaratılan meleklerden başka kimsenin dokunamayacağı apaçık, korunmuş, koruyan, saklanmış ve ana kitap’tır.

[8]      Tirmizî, Cennet 2

[9]      Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, H. No: 823.

[10]     İbn Kayyim “Menâr”da ve onun takipçisi olan Elbânî’de “Silsiletü’s-Sahîh”te der ki: "Akıl hakkında gelen hadislerin hiçbirisi sahih değildir." (Arap yayıncısı)

[11]     Bu, yazarın, sufilere katılarak söylediği bir sözdür. Çünkü Ehl-i Sünnete göre; akıl ile ilgili hadisler sahih olmayıp kalem ile ilgili hadisler sahihtir. (Arap yayıncısı)